BERTSOLARITZA

Bertsolaritza abestuz, errimatuz eta neurtuz egiten den berbaldi bat da. Ahozko euskal literaturaren adarretako bat da.

-Neurriz eta errimaz kantatzea hitza horra hor zer kirol mota den bertsolaritza.-                                   Xabier Amuriza

BERTSOLARI FAMATUAK

Jose Manuel Lujanbio Retegi "Txirrita" (Ereñotzu, Hernani, Gipuzkoa, 1860eko abuztuaren 14a - Altza, Donostia, Gipuzkoa, 1936kouztailaren 3a) bertsolaria izan zen. Bere ospeak Gipuzkoako mugak gainditu zituen, eta XX. mendearen lehenbiziko erdialdean Euskal Herri osoan famatu zen. Mingain zorrotz eta bizkorreko bertsolaritzat nabarmendu zen, eta haren ateraldi umoretsuak herriaren gogoan gorde dira. Gai sozialak lantzen diren bertsoetan garai hartako herri-klaseen pentsamolde eta sentimenen berri ematen da.

Joxe Miel Iztueta "Lazkao Txiki" (1926-1993). Basarri, Zepai, Mitxelena, Uztapide, Xalbador, Mattin eta beste hainbesterekin kantatu zuen. Mattinekin bikotea osatuz, bertsolari-saioei gatza eta piperra jartzen zien. Bertsolaritza zaharreko eskolakoa, umore onekoa eta bizia zen; halaber, sentimendu eta ateraldi handikoa. Hilondoan, Lazkao Txikiren irudiak beste dimentsio bat hartu du, komikoa askotan, bere pasadizo eta kontakizunak argitaratu direlarik. Txistea uste zenaren azpian kritika eta ironia aurkitu ahal izan dira. Hala erakutsi zuen heriotzako orduan ere, anestesiatu behar zutelarik sendagileek lo har araziko zutela esan ziotenean «eta nork ipiniko du esnagailua?» galdetu zien. Galdera horren barregarriak, ordea, bere heriotza iragarri zuen.

Xabier Cruz Amuriza Zarraonaindia, Xabier Amuriza izen-deiturez ezaguna (Etxano, Zornotza, 1941eko maiatzaren 3a)bertsolari, politikari eta idazle berritzailea izan da. Hainbat arlo lantzen dituzten liburuak eta zenbait disko argitaratu ditu. Kantarientzat ere letra eta bertso asko egin ditu. Euskaltzain urgazlea da. Miren Amuriza alabak ere bertsolaritzaren bidea hartu du.

Andoni Egaña (Zarautz, Gipuzkoa, 1961eko urriaren 2a -) bertsolaria eta euskal idazlea da.

Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia irabazi du lau aldiz, holakorik lortzen lehen bertsolaria izanda: 1993, 1997, 2001 eta 2005ean.

Bertsolaritzak Euskal Herrian duen garrantzia ikaragarria izanik, gure ikasleek honen inguruko zerbait jakitea beharrezkoa dela pentsatzen dut. Izan ere, belaunaldiz belaunaldi bizirik dirauen ohitura bat da, eta ezin dugu galtzen utzi. Horretarako irakatsi behar dugu zer den bertsolaritza, nola egiten den bertso bat, zer izan behar den kontuan bertso bat osatzerakoan...

Horrela dinamika baikor eta erabilgarri bat izan daiteke bertsoa sortzearena lehen hezkuntzan musikako klaseetan.

Jarraian Miren Amuriza eta Maddalen Arzalluz bertsolari gazteen bertso bat uzten dizuet, ama guztiei zuzendutako, benetan polita!

Ez dut gogoan lehen muxua

lehendabiziko bularra

ez dut gogoan bizirauteko

bertatik edan beharra

nahiz eta ahaztu amak lehenengo

eginiko irribarra

ziur naiz hortik datorkidala

bertsotarako indarra.

Nere herriko neskatxa maite

kantatzen zidan gauetan

eta halaxe hasi ohi nintzen

egunero ametsetan

gaur gure amaren sehaska kantez

gogoratzen naiz plazetan

haren ahotsa ateratzen zait

kantuan nagoenetan

Nahiz ta gutxitan aipatu dudan

bertsotan bere izena

nahiz txapelketan bere lekua

den guztietan zailena

sarri esan dit nere fansetan

handiena bera dela

baina ez daki ni neu naizela

bera miresten duena

Haren ondoan bizi izan naiz

erregina bat bezela

ezin zitekeen hobeto bete

ama on baten papela

segundu batez pentsatuz gero

ni epailea naizela

euren buruan jarriko nuke

Euskal Herriko txapela

Etxe barruko lamia eta

inguruetako dama

bihar goizean urbildu zaite

goxo-goxo beragana

ta esaiozue orain artean

lotsaz gordetako dana

eskerrik asko guztiagatik

asko maite zaitut ama

Beraz, segi dezagun bertsolaritzaz gosatzen!

THE BEATLES

The Beatles Liverpool-eko pop eta rock talde bat zen. Lorpen artistiko, arrakasta komertzial erraldoi, eta pop-musikan eragin paregabea zirela eta, musika garaikideko historiako maila altuenetakoan kokatu ziren.

John Lennon, Paul McCartney, George Harrison eta Ringo Starr kideak izanda, kantak Estatu Batuetako zein Erresuma Batuko salduenetako zerrendetan behin eta berriro sartzen zituzten. 1985ean, EMIk uste zuen 1.000 milioi disko saldu zituztela munduan zehar. Yesterday kanta historiako abestirik bertsionatuena da, 2.500 bertsio ezberdinekin.

Lehenengo sormenetan rock and roll-ean oinarritutako pop-kantak ziren, baladaren bat tartekatuta. 1962ko irailaren 11n "Love Me Do" lehenengo singlea kaleratu zuten.

Denboraren poderioz, estilo anitzak hartu zituzten konposaketarako, nahasketarako edo eszenariorako. Pop-a eta rock-a beti haien estiloaren erdi-erdian egon ziren, baina folk-a, country-a, rockabilly-a, blues-a, soul-a eta ska, besteak beste, erabiltzen eta nahasten ikasi zuten. Norabide musikal berrietan ere pausoak eman zituzten, hala nola psikodelian ("Strawberry Fields Forever" kantarekin) edo heavy metal-ean ("Revolution" kantarekin). Haien ezaugarri iraunkor bat melodiaren garrantzia da. Estiloak estilo, taldea beti ezaguterraza da ahots nahastezinak direla kausa.

YESTERDAY

YELLOW SUBMARINE

Abesti hau txirularekin ikasteko  polita eta erraza da.

The Beatles taldea mundu osoan ezaguna, guztiok dakigunez. Liverpooleko musika talde honen karrera profesionala ere gure ikasleek ikasi behar duten materia dela uste dut. Beste musika mota bat ezagutuz, gaur egungo musika motatik kanpo geratzen dena. 

Hauen musika eta istoria ezagutzeko, ikasleei abesti desberdinak erakutsiko dizkiegu eta baita txirularekin jotzeko, arinago jarri dudan bezala partituraren bat edo beste.

Berezia da talde honek izan dituen gora beherak, Jonh Lennonen hilketa, musikan egin zuten salto ikaragarria...

Beraz, irakas diezaiegun gure ikasleei lehengo musika ospetsua!

GORPUTZ PERKUSIOA

Gorputza instrumentu akustiko, timbriko eta dinamiko batean erabiltzean datza. Horretarako erlaxatuta sentitu behar dugu gure gorputza.

Hauek dira funtsezko helburuak:

1. Funtsezko osaketa erritmiko eskolan oinarritu eta musika lengoaiaren elementu guztien ulermena gauzatu (melodia- altuera, armonia, texturak, dinamika-intentsitatea, tinbrea...)

2. Gorputza sentikor bihurtu. Ekoa praktikatzea, rima eta esaera zaharrak laguntzeko ostinato simpleak erabiltzea, ahokorapiloak, kanonak, inprobisazioa... dira instrumentu hauek erabiltzean emaitza onak lortzeko bidea.

3. Mugimendua koordinatu eta ekintza eragile oinarrizkoak garatzea.

4. Talde lana sustatzea.

5. Kontzentrazio gaitasuna garatzea.

Agudotik baxura eta  gorputzaren ardatzean goitik behera, instrumentu erabilienak zehazten dira jarraian:

Karraska edo txilibitua:  atzamarrekin egin daiteke, baina adin txikikoek izaten dituztenen zailtasunengatik, aho karraskarengatik izaten da ordezkatua.

Txaloak: Gorputzaren edozein partetan eman daitezke txaloak ( buruan, bularrean, hanketan...). Efektu erabilienak hurrengo hauek dira: esku luzatuekin soinu disdiratsuak ateratzea, eta esku hutsen soinu opakua. Intentsitate desberdinak ere lor ditzakegu segun eta zenbat atzamarrekin joten dugun gorputzeko edozein parte. 

Belaun edo izterrak: Eskuekin izterrak edo belaunak jotzen ditugu zutik edo belauniko. 

Hankak (oinkada): Zutik edo jesarrita egiten da praktika hau, oin batekin, biekin edo alternantzian. Punta eta orpoa ere erabil ditzakegu.

Gorputz perkusioa gure ikasleekin lantzea ere interesgarria ikusten dut. Izan ere, uste izaten dugu musika, instrumentuekin egin daitekeela soilik eta hori mito bat dela ikusi dezakegu sarrera honetan zintzilikatu ditudan bideoetan.

Ikasleekin lantzeko polita ikusten dut dinamika hau. Lehenengo eta behin honi buruzko informazioa emango nieke. Mayumana taldeari buruzko datu batzuk eman eta hauen bideoak erakutsiko nizkieke. Mayumana tade honek orain dela urte batzuk famatua egin zen Coca Cola al Limon freskagarriaren iragarki bat egin baitzuten. Azkenik ikasleekin horrelako musika sinple bat entsegatzen saiatuko nintzen, gorputz perkusioaren esanahia beraiek ere barnera dezaten.

SANTA AGEDA BEZPERA

Santa Ageda edo Santa Agedako bezpera otsailaren 5aren aurreko egunean Euskal Herrian ospatzen den jaia da. Ohitura da egun honetan edo bezperan herrietan koplak kantatu eta diru edo janari eske ateratzea. Herri askotan makilekin ateratzen da kalera, lurrean joaz erritmoa markatuz. Euskal Herrian errotua den festa bat da, kantua, bertsua eta musikaren inguruan iragaiten dena.

Santa Agedaren ospakizuna antzinako baserritarren sineskera edo ohituraren baten ordez Elizak ezarritako festa da. Gaur ohitura zahar hori somatu baino ezin dugun arren, ernalkuntza eta ugaltasuna, emankortasunarekin alegia, zerikusia duela esaten da. Baita haurdunaldian dauden edo seina duten amekin ere.

Euskal Herrian zehar, ospakizun desberdinak daude Agate Deunaren egunean: zenbait lekutan kanpaiak jotzen dituzte sorginak uxatzearren, Nafarroako herri batzuetan tximiniak garbitzen dituzte urtean zehar suteak gerta ez daitezen... Baina ezagunena eta zabalduena, etxez etxe eskean joatea da abestiak eta koplak kantatzen diren bitartean.

Santa ageda  Sizilian jaio zen, 230. urtean. Kondairaren arabera kristau sutsua izaki, nahiago izan zuen martiri bihurtu, gizon fedegabe baten ezkontza proposamenari baiezkoa esatea baino. Diotenez, sufrimenduz beteriko amaiera izan zuen, bularrak moztu baitzizkioten.

Santa Ageda bezpera arestian esan bezala, oso egun berezia da euskaldunontzat. Izan ere, Euskal Herriko txoko gehienetan abesten dira bertso eta koplak egun honetan, makila hartu eta baserritar jantzirik. 

Garrantzitsua da umeek ohitura hau nondik datorren jakitea eta honekiko hausnarketa txiki bat egitea. Santa Agerdaren esanahia barneratu behar dute eta honen garrantziaz ohartu, nor zen, zer gertatu zitzaion...

Horregatik herri bakoitzean edo leku bakoitzean abesten diren koplak ikastea da helburua, kultura eta ohitura ez dadin galdu eta urteetan iraun dezan.

REGGAE

Zer da Reggae?

Reaggae jamaikar jatorriko musika generoa da, Skaren eta rockstadyaren hurrengokoa. Rastafari mugimenduari oso lotuta dagoen musika da.

Jaiotza

Reggaea, gaur egun ezagutzen dugunaren aitona, 1960ko hamarkadan jaio zen. AEBetako R&Ba eta Jamaikako momentoaren arteko maitasun harremanak skaren sorrera ekarri zuen. Urte alaiak ziren haiek. Jamaikak ingelesen kolonia izateari utzi zion, formalki bada ere, 1962an independentzia lortu zuenean. Etorkizun hobe baten esperantzarekin sortu zen ska musika, alaia eta dantzagarria. Ez zuen asko iraungo. Kolonialismo batetik bestera pasa ziren eta berehala AEBetako dirudunek, eguzki izpien egarri, uhartea bereganatuko zuten. Rocksteady deitu zioten, turistentzat aproposak ziren erritmo eta letra goxoak, azukrez gainezka, zituen musikari.

Urteak pasa eta sendi boteretsu batzuk kenduta, miseria gorrian eta esperantzarik gabe bizi ziren jamaikarrak. Independentziak ez zien espero zuten bizimodua ekarri eta musika bihurtu zen, erlijioa eta ganjarekin batera, aurrera egiten laguntzen zien euskarria. Marcus Garveyren esanek begiak ireki zizkien eta beltza izatea ona zela eta beltz izateagatik harro sentitu behar ziren mezuak reggae musikaren bidez sukarra bezala zabaldu ziren, irrati eta sound systemen bozgorailuak lagunduta. Garai berri baten sorrera zen.

Urrezko Aroa

1970eko hamarkada, gure ustez, reggae musikaren urrezko aroa izan zen; bai musikalki eta baita eduki eta sentimenduei dagokienean. Musika jaioberriaren indarra geldiezina zen eta besteak beste, Bob Marley bezalako abeslari eta musikari apartei esker, mundu osora zabalduko zen, zeharkatzen zuen mundu hori eraldatzeko gogo biziarekin. Diskogintza alorrean, garai ilunak izan ziren reggaearentzat, baina, zorionez, gaur egun, hainbat reggae zaletu eta diskoetxeen arkeologi lan izugarriari esker, ustez galduta zeuden edota lortzeko oso zailak ziren garai hartako altxor ugari berreskuratzen ari dira. Azpimarratzekoa da Blood & Fire, Pressure Sounds edota, azken aldian, Trojan bezalako diskoetxeak egiten ari diren lana.

Reggae generoa oso gutxi ezagutzen den genero bat izanik, uste dut interesgarria egin dakiekela ikasleei honen nondik norakoak ikastea. Istorio benetan interesgarria du musika genero honek, eta umeen intereserako hainbat musikari landu daitezke, adibidez Bob Marley, genero honen erregea nolabait esateko, Blood and Fire... edota Euskal Herrian reggae musika landu dutenak ere bai, Fermin Muguruza edota Basque Dub Fundation (BDF) esate baterako.

Rastafariek reggae musikarekin duten lotura ere azaltzea uste dut dibertigarria izan daitekela, hauen argazkiak erakutsiz eta hauen itxura argitara ekarriz. Bestalde musika desberdinak entzutea uste dut ere komenigarria dela, betiko errutinatik pixka bat irtetzeko.

Beraz, hau da musika klase batean landu daitekeen materia berri bat, ikasleentzako dinamikoa eta praktikoa izan daitekena.

Txirula!

http://www.aprendomusica.com/swf/notasFlauta.html

Hemen uzten dizuet txirula jotzeko erabili daitekeen orrialde bat. Marrazki  honen behealdean agertzen den linkean klikatuz gero, posizio guztiak eta soinuak ere ikasi ahalko dituzte ikasleek modu dibertigarri eta erraz batean.

Oso modu dinamikoa da umeak txirula jotzen ikasteko. Musika klaseetan erabilgarria da, baina baita ere, etxean praktikatzeko. Blogean zintzilikatuz gero, ikasleak etxeko ordenagailuen aurrean txirula nola jo ikasi ahal izango dute eta eta irakasleak txirula joz ikasteko kantu berriak ematen doan heinean, dudaren bat izanez gero ere, web orrialde honetara jo ahal izango dute. 

Beraz, oso praktikoa dela uste dut, gainera ikasleek txirula ikasteko modu desberdin hau eskertuko dutelakoan nago.

Hasi gaitezen beraz, guztiok batera txirula modu dibertigarri batean ikasten! Animo!

Euskal Dantzak

Euskal Herrian badira asko dantzatu eta ospetsuak diren dantzak, aintzina dantzatu eta gaur egun ere, gure plazetan dantzatzen direnak herri jai edo festetan. Eskola eta ikastoletan irakatsi izan dira dantza hauek ere euskal kulturaren alde apostua eginez eta dantza hauek belaunaldi txikiagoei irakatsiz.

Gaurko blog honetan irakasten segitzearen erronka proposatzen dizuet. Uste dut oso garrantzitsua dela umeek haien sorterriko dantzak eta kulturaren parte handia direnak hauek ikastea.

Orduan zergatik ez ihauteri, aste kultural, euskararen egunean... honek dantzatu? 

Garrantzia handiagoa ematen diegu gaur egun beste mota batzuetako dantzak ikasteari, dantza eta kultura propio bat, gurea eta soilik gure dena daukagunean.

Horregatik benetan beharrezkoa dela uste dut, euskal dantzen garrantzia umeei transmititzea eta hauek modu dibertigarri batean irakastea.

Beraz, segi dezagun gure musikaz, kulturaz eta dantzaz gosatzen!

Ondo segi!